Mevzuatta Hayvanların Yeri
Dünyadaki hukuk sistemleri genellikle hayvanları eşya olarak değerlendirir, yani hayvanlar hak sahibi değil, sadece mülkiyet konusu olarak kabul edilir. Türkiye de de hayvanlar, kanunlarda eşya olarak değerlendirilir. Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Hayvanları Koruma Kanunu’nda hayvanlara yönelik düzenlemeler olsa da, bu düzenlemeler tam anlamıyla yeterli koruma sağlamamaktadır.
TCK’nın bazı maddelerinde hayvanlara ilişkin düzenlemeler yer alır:
- TCK m.142 – Nitelikli Hırsızlık Suçu: Bu madde, barınaklarda veya açık alanlarda bulunan küçükbaş hayvanların çalınması durumunda daha ağır cezalar öngörür. Hayvanlar, taşınır mal olarak değerlendirilir ve bu suç, failin hayvandan ekonomik kazanç sağlama amacıyla işlenebilir.
- TCK m.151 – Mala Zarar Verme Suçu: Sahipli hayvanlara zarar verilmesi, mala zarar verme suçu kapsamında ele alınır. Bu suç, hayvanın yaşama hakkını değil, sahibinin mülkiyet hakkını korur. Sahipsiz hayvanlara yönelik eylemler bu kapsamda değerlendirilmez.
- TCK m.90 – İnsan Üzerinde Deney Suçu: Bu madde, insan üzerinde deney yapılmasını prensip olarak suç sayar, ancak bilimsel deneyler için belirli şartlar öngörür. İnsan üzerinde deney yapmadan önce, hayvanlar üzerinde testler yapılması gerekmektedir. Hayvanlar, deneylerde belirli şartlara bağlı olarak kullanılabilir.
Kanunda belirlenen usullere uymayanlar, idari para cezaları ile cezalandırılır; bu cezalar hapis ya da adli para cezası yerine idari para cezalarıdır.
Hayvanın Tehlike Yaratacak Şekilde Serbest Bırakılması (TCK m.177)
Bu madde, hayvanların yaratabileceği tehlikelerden dolayı kişileri cezalandırır. Eğer bir kişi gözetimindeki hayvanı, başkalarının yaşamı veya sağlığı için tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakırsa veya bu tehlikeyi kontrol altına almada ihmal gösterirse, altı aya kadar hapis veya adli para cezası alabilir. Burada korunan değer, insanların yaşam ve sağlık hakkıdır. Suç, hem aktif eylemler hem de ihmal yoluyla işlenebilir ve somut bir tehlike yaratılması gerekir.
Çevrenin Kasten Kirletilmesi (TCK m.181)
TCK m.181, çevreye zarar veren fiilleri düzenler. Maddenin dördüncü fıkrası çevre ve hayvanlar açısından en önemli koruma sağlayan suç tipidir.
Birinci fıkra, çevreye zarar veren atıkları toprağa, suya veya havaya kasten atan kişileri altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırır.
Tedavi edilmesi zor hastalıklara neden olan veya hayvanların doğal özelliklerini değiştiren atıklar söz konusu olduğunda, beş yıl veya daha fazla hapis cezası ve bin güne kadar adli para cezası uygulanır.
Uygulama ve Yetersizlikler
TCK m.181, çevrenin ve hayvanların korunması bakımından bazı önemli düzenlemeler getirirken, uygulamada etkili bir şekilde uygulanamadığı için eksiklikler göstermektedir.
Türk Ceza Kanunu’nda Müstehcenlik ve Hayvanlar
1. Müstehcenlik Suçu (TCK m.226/4)
Türk Ceza Kanunu’nun 226. maddesi, müstehcenlik suçunu düzenlerken, özellikle hayvanlar ve ölü bedenler üzerindeki cinsel davranışları da kapsar. 226/4. fıkra, şiddet kullanılarak hayvanlarla veya ölmüş insan bedenleriyle yapılan cinsel davranışlara ilişkin görüntü ve materyallerin üretimini, ülkeye sokulmasını, satışını, dağıtımını ve bulundurulmasını suç sayar. Bu tür fiiller bir yıldan dört yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına çarptırılabilir.
2. Şiddet ve Cinsel İçerik
Bu suç kapsamında değerlendirilen şiddetin cinsel içerikli olması gerekir. Sadece şiddet uygulamak, örneğin hayvanları dövmek, bu maddeye girmez. Şiddetin cinsel bir boyutu olmalı; örneğin, bir insanın hayvana cinsel davranışlarda bulunması veya cinsel bölgelerine dokunması bu kapsama girer.
3. Toplumsal ve Ahlaki Koruma
TCK m.226/4, hayvanlarla insan arasındaki cinsel davranışların toplumda ahlaki ve edebi tahribat yaratma tehlikesini önlemeyi amaçlar. Örneğin, bir insanın hayvanlarla yaptığı cinsel eylemlerin görüntülerinin yayılması bu suçun kapsamındadır.
Örneğin, bir kişinin eşekle cinsel ilişkiye girmesinin görüntülenmesi bu suçu oluşturur.
1. Kabahat ve Cezalar
Hayvanları Koruma Kanunu’nda, hayvan haklarını ihlal eden fiiller suç değil, kabahat olarak düzenlenmiştir. Bu nedenle, denetim ve cezalandırma yetkisi İçişleri Bakanlığı’na aittir. Bakanlık, bu yetkiyi yerel yönetimlere devreder, yerel yönetimler ise hayvanların kayıt altına alınması gibi işlemleri yürütür.
3. Uygulama ve İdari Cezalar
Hayvanları Koruma Kanunu’nun 28. maddesi, idari para cezalarını belirler:
- Kabahatler: Hayvan başına 300 TL idari para cezası uygulanır.
- Ağır İhlaller: Tehlike arz eden hayvanlarla ilgili ihlallerde ceza iki katına çıkabilir.
ÖRNEK YARGITAY KARARLARI
15. Ceza Dairesi 2012/5548 E. , 2012/39431 K.
Katılan …’ın Dolu köyündeki evinde iki adet köpek beslediği, bu köpekleri Malkara’ya geldiğinde başıboş bıraktığı belirtilmiştir.Başınıboş kalan köpeklerin zaman zaman sanık …’a saldırdığı, sanık …’ın da köpekleri av tüfeğiyle öldürdüğü ifade edilmiştir.
Sanık, köpeklerin başıboş kalması ve kendi köpeklerine de saldırması gerekçesiyle öldürdüğünü savunmuştur.
Sanığın öldürme gerekçesini haklı neden olarak görmüş beraat kararı vermiştir.
Yargıtay Kararı:
Mahkeme, sanığın köpekleri öldürme eyleminin gerekçelerini haklı neden olarak kabul etmemiş, sanığın eyleminin suç unsurlarını oluşturduğunu ve beraat kararının yanlış olduğunu belirterek kararı bozmuştur:
‘’Sanık … hakkında Haksız Yere Sahipli Hayvanı Öldürme suçundan kurulan hükümle sınırlı olarak yapılan temyiz incelemesinde; Somut olayda; katılan …’in Dolu köyündeki evinde iki adet köpek beslediği, Malkara’ya geldiği zaman bu köpekleri başıboş bıraktığı, bu köpeklerin zaman zaman sanık …’ya saldırdığı, sanık …’nun da, bu köpeklerin sürekli başıboş kalmaları, kendi köpeklerine de saldırmasını gerekçe göstererek av tüfeğiyle öldürdüğü sanığın kendi köpeklerini başıboş bırakması karşısında olaydaki öldürme gerekçesinin haklı neden olarak kabul edilemeyeceği, ayrıca olayın köyde meydana geldiği dikkate alınarak, köpeklerin hayvan ve insan güvenliğini korumak için tutulduğu gözönünde bulundurulduğunda her zaman bağlı tutulmasının mümkün olmadığı olayda orantılı başka tedbirlerin alınarak da saldırıların defedilebilmesinin mümkün olduğu, bu nedenlerle suçun unsurlarının oluştuğu gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması, Bozmayı gerektirmiş, bu nedenlerle katılanın temyiz itirazları yerinde görülmüş olduğundan, hükmün bu sebeplerden 5320 sayılı Yasa’nın 8/1.maddesi de gözetilerek CMUK’nın 321.maddesi uyarınca BOZULMASINA, 18/06/2012 tarihinde oybirliği ile karar verildi.’’
14. Ceza Dairesi 2011/3840 E. , 2012/638 K.
Sanığın evinde bulunan bilgisayar, CD ve DVD’lerde ….içerikli çok sayıda fotoğraf ve video kaydı ile ….ve hayvanın cinsel ilişkisine ait görüntüler bulunmuştur.Sanığın beraatine karar vermiştir.
Yargıtay Kararı:
Yargıtay, sanığın delillere rağmen beraatine karar verilmesini kanuna aykırı bulmuştur:
‘’Sanığın evinde ele geçen bilgisayar, CD ve DVD’lerinin incelemesinde, ….içerikli çok sayıda fotoğraf ve video kaydının yanında, ….. ile hayvanın cinsel ilişkisine ait görüntüleri içeren video kaydına rastlanması, sanığın aşamalarda değişmeyen açık ikrarı, emniyet görevlilerine yaptırılan ön inceleme ve alınan bilirkişi raporunda da sanığın ….. ve hayvanla yapılan cinsel davranışlar içeren çok sayıda resim ve video kaydını bilgisayar sistemi vasıtasıyla temin edip sistematik bir şekilde depolayıp bulundurduğunun belirtilmesi karşısında; sanığın mahkûmiyeti yerine oluşa ve dosya kapsamına aykırı biçimde beraatine karar verilmesi,
Kanuna aykırı, O Yer Cumhuriyet Savcısının temyiz itirazları bu nedenle yerinde görülmüş olduğundan, hükmün 5320 sayılı Kanunun 8/1. maddesi gözetilerek CMUK.nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA, 01.02.2012 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.’’
15. Ceza Dairesi 2013/8158 E. , 2013/11637 K.
Sanık, katılanlara ait büyükbaş hayvanların dere kenarında su içmesi sırasında av tüfeği ile hayvanlara ateş ederek yaralamış, hamile olan hayvanlar ölmek üzereyken sahipleri tarafından kesilmiş ve buzağıların hepsi ölmüştür.
Sanık, hayvanların kendi bahçesindeki meyve ağaçlarına zarar verdiğini ve bu nedenle ateş ettiğini iddia etmiştir. Ancak olayın dere kenarında meydana geldiği ve sanığın bahçesi ile olay yeri arasında bir kilometre mesafe bulunduğu tespit edilmiştir.
Olayda, sanık büyükbaş hayvanlara ateş ederek yaralamış ve hamile hayvanların ölmesine sebep olmuştur.Görgü ve tespit tutanağı, sanığın ikrarı, katılanların beyanı ve tüm dosya kapsamına göre, suçun sanık tarafından işlendiği sabit görülmüştür.Meyve bahçesinde herhangi bir zarar bulunmadığı tespit edilmiştir.
Yargıtay Kararı:
Mahkemenin verdiği mahkumiyet kararı, Yargıtay tarafından onanmıştır:
” Sanığın, katılanlara ait büyükbaş hayvanların dere kenarında su içmesi sırasında, av tüfeği ile hayvanlara ateş ederek yaraladığı, hamile olan hayvanların ölmek üzereyken sahipleri tarafından kesildiği, buzağıların hepsinin öldüğü, sanık, kendi bahçesindeki meyve ağaçlarına hayvanların zarar verdiğini, hayvanlara bahçesinde ateş ettiğini iddia etmiş ise de, olayın dere kenarında meydana geldiği, sanığın bahçesi ile olay yeri arasında bir kilometre mesafe bulunduğu, meyve bahçesinde de herhangi bir zarar bulunmadığı, bu nedenle sanığın katılanlara karşı üç kez ayrı ayrı haksız yere sahipli hayvanı öldürme suçunu işlediğinin iddia edildiği olayda, görgü ve tespit tutanağı, sanığın ikrarı, katılanların beyanı ve tüm dosya kapsamına göre, suçların sanık tarafından işlendiği sabit olmakla, bu gerekçeye dayanan mahkemenin kabulünde bir isabetsizlik bulunmamıştır. Yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin kovuşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya kapsamına göre, sanığın temyiz itirazlarının reddiyle hükümlerin ayrı ayrı ONANMASINA, 24/06/2013 tarihinde oybirliği ile karar verildi.’’
Yazılı bilgiler güncellenen mevzuatlar çerçevesinde değişebilir, somut olaya göre değerlendirilmesi gereken başkaca koşullar bulunabilir. Değişen koşullar ve davaların kendine özgü durumlarının bulunması sebebiyle hukuki uyuşmazlıklar için profesyonel bir destek alınmasını öneriyoruz. Davanızla ilgili hukuki sürecin yürütülmesi için avukatlık hizmetimize başvurabilirsiniz.
Yazılı bilgiler sebebiyle herhangi bir sorumluluk kabul edilmemektedir.
Kaynakça:
Dönmez Burcu, Hayvanlara Yönelik İşlenen Suçlar
Cumalıoğlu Emre, “Hayvanları Koruma Kanunu Tasarısı Hakkında”, Bilimsel Temyiz Yaşar Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,
Ertaş Şeref, “Çevre Hukuku ve Hayvan Hakları Hukuku”, İzmir 2012. Öztürk/Erdem, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, Ankara 2008.
Sungurbey İsmet, Hayvan Hakları, İstanbul 1992.
