FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU
Fikri mülkiyet hukuku, eser sahiplerinin hem mali hem de manevi menfaatlerini korur. Eser sahibinin hakları, eserin tamamını ve parçalarını kapsar. Özellikle film ve müzik gibi eserlerin ilk tespitini yapan yapımcılar, haklarının ihlal edilmemesi için eserlerin kayıt ve tescilini yaptırabilirler. Bu yazımızda ilgili konu aşağıdaki başlıklarda ele alınacaktır:
5. Haklara tecavüzün önlenmesi
Eser Sahibinin Hakları
- Manevi Haklar
Umuma Arz Salahiyeti: Eserin halka sunulup sunulmayacağına, ne zaman ve nasıl yayımlanacağına sadece eser sahibi karar verir. Eğer yayımlanma eserin şeref ve itibarını zedeleyebilecek bir nitelikte ise, eser sahibi yayımlanmasını engelleyebilir.
Adın Belirtilmesi Salahiyeti: Eserin sahibinin adı, eserin bir kopyasında ya da işlenmiş bir versiyonunda belirtilmelidir. Ayrıca, eserin kimin tarafından yapıldığının belirtilmesi gerekmektedir. Mimari eserlerde de sahibinin adı, eserin uygun bir yerine yazılmalıdır.
Değişiklik Yapılmasını Men Etme: Eser sahibi, izni olmadan eserde değişiklik yapılmasını engelleyebilir. Değişiklik, eserin şeref ve itibarını zedelememelidir.
Zilyed ve Malik Hakkında Haklar: Eser sahibi, eserin aslına geçici olarak erişim talep edebilir ve eserin korunmasını sağlamak zorundadır. Eserin sahibinin izni olmadan eserin bozulması veya yok edilmesi yasaktır.
- Mali Haklar
Eser sahibinin henüz halka sunulmamış bir eserden faydalanma hakkı yalnızca kendisine aittir. Halka sunulmuş bir eserde ise, eser sahibine tanınan mali haklar kanunda belirtilen haklarla sınırlıdır ve mali haklar birbirine bağlı değildir. Bir hakkın kullanımı, diğerini etkilemez. Ayrıca, bir işleme eser sahibinin izni olmadan yapılamaz; işleme hakkı ise, asıl eser sahibinin izin verdiği ölçüde kullanılabilir.
Mali hakları kullanma yetkisi sadece eser sahibine aittir. Eserler üzerinde hakları, memurlar, hizmetliler veya işçilerin meydana getirdiği eserlerde, işverenlerine aittir. Eserin yapımcısı veya yayımcısı, mali hakları sadece eser sahibinin izni ile kullanabilir.
Eser sahibinin ölümünden sonra, mirasçıları haklarını kullanabilir. Hakların kullanım süresi yetmiş yıldır. Hak sahipleri arasında anlaşmazlık olursa, mahkeme eser sahibinin muhtemel isteklerine uygun bir şekilde ihtilafı çözer. Eser memleket kültürü açısından önemli görülüyorsa, Kültür ve Turizm Bakanlığı da hakları kullanabilir.
Çeşitleri
a) İşleme Hakkı:
- Eser sahibi, eser üzerinde işleme yapma hakkını münhasıran kendine saklıdır. Eserin işlenmesi, eserin orijinal içeriğinin değiştirilmesini içerir ve bu hak sadece eser sahibine aittir.
b) Çoğaltma Hakkı:
- Eser sahibinin, eseri tamamen veya kısmen, herhangi bir yöntemle, geçici ya da sürekli olarak çoğaltma hakkı vardır.
c) Yayma Hakkı:
- Eser sahibi, eserinin aslı veya çoğaltılmış nüshalarını kiralama, ödünç verme, satışa sunma veya diğer yollarla dağıtma hakkına sahiptir.
d) Temsil Hakkı:
- Eser sahibi, eserini doğrudan veya işaret, ses veya görüntü ile umumi mahallerde okuma, çalma, oynama ve gösterme hakkına sahiptir.
e) İşaret, Ses ve/veya Görüntü Nakline Yarayan Araçlarla Umuma İletim Hakkı:
- Eser sahibi, eserini radyo, televizyon, uydu ve kablo gibi araçlarla ya da dijital iletim yoluyla yayınlanmasını kontrol eder.
Bu düzenlemeler, eser sahibinin mali haklarını koruyarak, eserlerinin izinsiz kullanımını engeller ve eserlerin kültürel değerinin korunmasını sağlar.
Hukuk ve Ceza Davaları
Tecavüzün Ref’i Davası
Eser sahibinin manevi ve mali haklarına tecavüz eden kişiler aleyhine, tecavüzün ortadan kaldırılması için dava açabilir. Tecavüz, bir işletmenin temsilcisi veya çalışanları tarafından yapılmışsa, işletme sahibi de davaya dahil edilebilir. Tecavüz eden kişinin kusuru aranmaz. Mahkeme, eserin tecavüzden ne derece etkilendiğini, kusur olup olmadığını değerlendirir ve gerekli tedbirleri alır.
Örnek: Bir yazarın eserini izinsiz olarak yayımlayan bir yayınevine karşı, yazar tecavüzün ortadan kaldırılması için dava açabilir. Ayrıca, eğer tecavüz bir işletmenin temsilcileri tarafından yapılmışsa, dava işletme sahibi aleyhine de açılabilir.
Manevi Haklara Tecavüz Halinde:
Henüz yayımlanmamış bir eser, sahibinin izni olmadan veya isteği dışında kamuya sunulmuşsa, dava yalnızca çoğaltılmış nüshaların yayımlanması durumunda açılabilir. Eğer esere sahibinin adı yanlış konmuşsa veya hiç konmamışsa, tecavüz eden kişi eserin adını doğru şekilde düzeltmek zorundadır. Masraflar tecavüz edene aittir.
Örnek: Bir yazarın eseri izinsiz olarak yayımlanmışsa ve adının yanlış yazıldığını görüyorsa, yazar tecavüz eden kişiden eserin doğru şekilde yayımlanmasını veya adının düzeltilmesini talep edebilir.
Eser Haksız Olarak Değiştirilmişse
Eser sahibi, eserin değiştirilmiş kısımlarının düzeltilmesini veya eski haline getirilmesini talep edebilir. Değişiklikler gazetelerde yayımlanmışsa, bu gazetelerden değişikliğin düzeltilmesini isteyebilir.
Örnek: Bir sanatçı, eserinin izinsiz değiştirildiğini fark ederse, değişikliklerin düzeltilmesini talep edebilir. Değişiklikler gazete veya radyo gibi mecralarda yapılmışsa, sanatçı bu mecralardan değişikliklerin düzeltilmesini isteyebilir.
Güzel sanat eserlerinde, eserin değiştirilmesi durumunda, eski hali iade edilebilir. Eğer değişiklik, eser sahibinin veya toplumun menfaatlerine zarar vermiyorsa, eski hali geri getirilebilir.
Örnek: Bir ressam, tablosunun izinsiz değiştirilmesinden rahatsızsa, tablonun eski haline getirilmesini talep edebilir, eğer bu değişiklik toplumun menfaatlerini etkilemiyorsa.
Mali Haklara Tecavüz Halinde:
İzinsiz olarak çoğaltılan eserlerin, fonogramların veya yapımların bedeli, hak sahiplerinden izin almadan işleyen veya çoğaltan kişilerden üç kat fazlası talep edilebilir. İzinsiz çoğaltılan kopyalar satışa çıkarılmamışsa, kopyaların yok edilmesi veya uygun bir bedelle hak sahibine verilmesi istenebilir.
Örnek: Bir müzik albümünün izinsiz olarak çoğaltıldığını ve satışa sunulduğunu gören müzik yapımcısı, izinsiz çoğaltılan kopyalar için yasal haklarını kullanarak üç kat fazlası bedel talep edebilir.
Tecavüzün Men’i Davası
Mali veya manevi hakları tecavüz tehlikesine maruz kalan eser sahipleri, muhtemel tecavüzlerin önlenmesini talep edebilir. Tecavüzün devam etmesi veya tekrarı beklenen durumlarda da bu hüküm geçerlidir.
Örnek: Bir yazar, eseri hakkında yayımlanma tehlikesi olduğunda, eserin izinsiz yayımlanmasını önlemek için dava açabilir.
Tazminat Davası
Manevi hakları ihlal edilen kişiler, manevi tazminat talep edebilirler. Mali hakları ihlal edilen kişiler, tecavüz eden kişinin kusuru varsa tazminat talep edebilir. Tazminat talebi, tecavüze uğrayan kişinin temin edilen karın kendisine verilmesini de içerebilir.
Örnek: Bir yazar, eserinin izinsiz olarak yayımlandığını fark ettiğinde, hem manevi zarar için tazminat talep edebilir hem de izinsiz yayımdan elde edilen karın kendisine verilmesini isteyebilir.
| 🏛️ Görevli Mahkeme | Fikrî Ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri |
| 📜 Konu | Tecavüzün Ref’i,
Tecavüzün Men’i , Tazminat , |
| 👤 Davalı | Haksız fiili işleyen kişi/kişiler |
| 📸 Deliller | Esere ait kayıtlar, tanıklar, belgeler veya uzman raporları… |
CEZA DAVALARI
Manevi, Mali veya Bağlantılı Haklara Tecavüz:
Koruma altındaki fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali veya bağlantılı hakları ihlal edenler cezalandırılır. Örneğin, izinsiz olarak eser işleyen, çoğaltan veya yayımlayan kişiler bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası veya adlî para cezası alabilir. Başkasının eserini kendi eseri olarak tanıtanlar altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilir.
Örnek: Bir kişi, başka birinin romanını kendi eseri olarak yayımlarsa, bu kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir.
Koruyucu Programları Etkisiz Kılma
Bilgisayar programlarının hukuka aykırı çoğaltılmasını önlemek için oluşturulmuş koruyucu programları etkisiz kılma amacıyla program veya teknik donanım üretenler altı aydan iki yıla kadar hapis cezasına çarptırılır.
Soruşturma ve Kovuşturma
Madde 75: 71 ve 72. maddelerde belirtilen suçlar şikâyete bağlıdır. Şikâyetin geçerli olması için hak sahipleri ya da meslek birlikleri belgeleri Cumhuriyet başsavcılığına sunmalıdır. Şikâyet süresi içinde belgelerin sunulmaması durumunda kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.
| 🏛️ Görevli Mahkeme | Fikrî Ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleri |
| 📜 Konu | Koruma altındaki fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali veya bağlantılı hakları ihlal edilmesi,
Bilgisayar programlarının hukuka aykırı çoğaltılmasını önlemek için oluşturulmuş koruyucu programları etkisiz kılma amacıyla program veya teknik donanım üretilmesi, |
| 👤 Şüpheli/Sanık | Suça konu fiili işleyen kişi/kişiler |
| 📸 Deliller | Esere ait kayıtlar, tanıklar, belgeler veya uzman raporları… |
İHTİYATİ TEDBİR
Mahkeme, esaslı bir zararın veya ani bir tehlikenin önlenmesi için ya da diğer sebeplerle, davanın açılmasından önce veya sonra aşağıdaki tedbirleri alabilir:
- İşlerin yapılmasını veya yapılmamasını emredebilir.
- İş yerinin kapatılmasını veya açılmasını belirleyebilir.
- Eserlerin çoğaltılmış nüshalarını veya üretim araçlarını muhafaza altına alabilir.
Haklı olan taraf, kararın gazete veya benzeri vasıtalarla ilan edilmesini talep edebilir. İlanın masrafları diğer tarafa ait olup, ilan kararda belirtilen şekilde yapılır.
🕒 İlan hakkı, kararın kesinleşmesinden itibaren üç ay içinde kullanılmazsa, bu hak düşer.
Eser sahibinin haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle, belirli sanatçılar ve kuruluşlar aşağıdaki haklara sahiptir:
- İcracı Sanatçıların Hakları:
İcracı sanatçılar, tespit edilmiş icralarının tanıtılmasını ve icralarının bozulmasını önlemeyi talep etme hakkına sahiptir. Örneğin, bir müzik sanatçısı, şarkısının yanlış veya bozuk bir şekilde yayımlanmasını engelleyebilir.
İcracı sanatçı, bir eseri kendi tarzında yorumladığında, bu icranın tespiti, çoğaltılması ve dağıtımı üzerinde münhasır haklara sahiptir. Örneğin, bir şarkı cover’ı yapıldığında, sanatçı bu cover’ın satışına izin verip vermeyeceğine karar verebilir.
İcracı sanatçı, tespit edilmiş icralarının umuma iletimine (yayınlanmasına) izin verme veya yasaklama hakkına sahiptir. Bu, bir şarkının radyo veya televizyonda yayınlanmasını kontrol etmeyi içerir.
İcracı sanatçı, satışa çıkmamış icraların yayılmasını engelleyebilir. Örneğin, henüz resmi olarak yayımlanmamış bir şarkının izinsiz dağıtımını durdurabilir. İcracı sanatçılar, bu haklarını bir bedel karşılığında sözleşme ile yapımcılara devredebilirler.
⏳ İcracı sanatçıların hakları, icranın tespitinin yapıldığı tarihten itibaren yetmiş yıl süreyle geçerlidir. İcranın aleniyet kazanması durumunda bu süre başlar.
2. Fonogram Yapımcılarının Hakları:
Fonogram yapımcıları, eser sahibinden ve icracı sanatçıdan izin alarak tespit edilen seslerin çoğaltılması ve dağıtımı üzerinde hak sahibidir. Örneğin, bir albümün kopyalanması ve satışı için fonogram yapımcısının izni gereklidir.
Fonogram yapımcıları, seslerin radyo veya TV gibi araçlarla yayılmasını kontrol etme hakkına sahiptir.Fonogram yapımcıları, yurt içinde satışa çıkmamış tespitlerin dağıtımını düzenleyebilir.
⏳Fonogram ve film yapımcılarının hakları, tespitin yapıldığı tarihten itibaren yetmiş yıl devam eder.
3. Radyo-Televizyon Kuruluşlarının Hakları:
Radyo-televizyon kuruluşları, yayınlarının çoğaltılması ve diğer yayın kuruluşlarıyla paylaşılması üzerine münhasır haklara sahiptir. Örneğin, bir TV kanalının yayınladığı bir programın başka bir kanal tarafından paylaşılmasını engelleyebilir. Yayınlarının kamuya açık yerlerde izlenmesini veya dinlenmesini kontrol edebilirler. Yayınlarının uydu veya kablo ile iletilmesi ve şifreli yayınlarının çözülmesi konusunda karar verebilirler.
⏳ Radyo-televizyon kuruluşlarının hakları, programın ilk yayınlandığı tarihten itibaren yetmiş yıl süresince geçerlidir.
4. Film Yapımcılarının Hakları:
Film yapımcıları, film tespitlerinin çoğaltılması, dağıtımı ve satışına ilişkin münhasır haklara sahiptir.Film yapımcıları, filmlerin umuma iletimini kontrol edebilir ve izinsiz dağıtımları engelleyebilir.
⏳Fonogram ve film yapımcılarının hakları, tespitin yapıldığı tarihten itibaren yetmiş yıl devam eder.
Örnek: Bir film yapımcısı, filminin DVD’sinin üretimini ve satışını kontrol edebilir. Aynı şekilde, bir radyo-televizyon kuruluşu, yayınlarının başka kuruluşlar tarafından izinsiz şekilde yeniden yayılmasını engelleyebilir.
HAKLARA TECAVÜZÜN ÖNLENMESİ
- Bandrol Zorunluluğu: Müziği ve sinema eserlerinin çoğaltılmış nüshalarına ve diğer kolay kopyalanabilir eserlerin nüshalarına bandrol yapıştırılması zorunludur. Bandroller, kültür ve turizm bakanlığı tarafından temin edilir.
- Başvuru ve Denetim: Bandrol almak isteyen kişiler, yasal hak sahibi olduklarını belirten bir taahhütname sunmalıdır. Bakanlık, bu başvurulara on iş günü içinde yanıt vermelidir.
- Cezai Yaptırımlar: Bandrol yükümlülüğüne uymayanlar, hapis cezası ve adli para cezası ile cezalandırılabilir. Bandrolsüz çoğaltma ve satış yapanlar, 1-5 yıl hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezası ile karşılaşabilir.
- Denetim: Bakanlık ve mülki idare amirleri, bandrollü eserlerin denetimini yapabilir. Bandrolsüz ürünler, satış ve dağıtım yerlerinde yasaklanabilir.
Örnek: Bir müzik albümünün sahte bandrolle satılması durumunda, bu işlemi gerçekleştiren kişi, hapis cezası ve para cezası ile cezalandırılabilir. Bandrolsüz bir albüm pazar yerlerinde satışa sunulamaz.
Yazılı bilgiler güncellenen mevzuatlar çerçevesinde değişebilir, somut olaya göre değerlendirilmesi gereken başkaca koşullar bulunabilir. Değişen koşullar ve davaların kendine özgü durumlarının bulunması sebebiyle hukuki uyuşmazlıklar için profesyonel bir destek alınmasını öneriyoruz. Davanızla ilgili hukuki sürecin yürütülmesi için avukatlık hizmetimize başvurabilirsiniz.
Yazılı bilgiler sebebiyle herhangi bir sorumluluk kabul edilmemektedir.
